پرورش ماهی خاویار

خاویار چیست ؟

خاویار نوعی ماده ی غذایی بسیار قوی است که از نوعی ماهی از گروه ماهیان اوزون بورون (Sturgeons) و از نوع ماده آن ها به دست می آید و در واقع تخم این ماهیان ماده است.

ماهیان خاویاری باارزش ترین ماهیان موجود در کره زمین هستند که بشر تاکنون اقدام به صید و پرورش آنها نموده است که ارزش بالای این ماهیان موجب شده که صید بی رویه، نسل آنها را با خطر انقراض مواجه نماید.

هرچند تولید بچه ماهیان خاویاری با هدف رهاسازی به دریا و بازسازی ذخایر طبیعی در کشورمان بیشتر از چهل سال قدمت دارد، اما پرورش ماهیان خاویاري با هدف تولید گوشت و خاویار در حدود دو دهه است که در کشورمان آغاز شده است. این امر علاوه بر تولید پروتئین و ارزآوری براي کشور، سبب کاهش فشار وارده به ذخایر طبیعی می‌شود.

وجود اقلیم مناسب برای پرورش این ماهیان، پایین بودن هزینه های تأسیساتی و نیروی انسانی، وجود دانش فنی و تجربه بالا و همچنین آوازه کشورمان به عنوان تولیدکننده بهترین خاویار جهان موجب شده تا این فعالیت ارزش اقتصادی فوق العاده ای داشته و به‌سرعت توسعه یابد. در این زمینه ایران پس از روسیه دومین کشور عرضه‌کننده‌ی خاویار به جهان است.

شرایط پرورش ماهی خاویار:

• دمای مناسب آب برای پرورش ماهی خاویار 15 تا 27 درجه سانتیگراد می باشد، بدیهی است كه در دمای زیر 6 درجه سانتیگراد تغذیه متوقف و رشد کند می شود و بهترین دمای رشد برای این گونه 21-19 درجه سانتیگراد می باشد.

• میزان شوری مناسب آب برای پرورش بین 10-4 گرم در لیتر آب است لیكن در شوری های حدود 18 گرم نیز پرورش انجام شده است.

• میزان اكسیژن محلول مناسب 8-6 میلی گرم در لیتر آب، دی اكسید كربن به میزان كمتر از 10 میلیگرم در لیتر آب استخر و PH آب بین 7 تا 5/8 می باشد.

• وجود آب به میزان 30-50 لیتر در ثانیه، در پرورش متراكم جهت تولید 10-5 تن ماهی در سال كافی می باشد.

روش نگهداری خاویار :

نگهداری خاویار به صورت کنسرو پس از تولید در دمای زیر صفر درجه سانتیگراد قابل نگهداری است.

* اما قوطی باز شده باید در یخچال نگهداری و هر چه زودتر مصرف شود خاویار را در ظروف نقره ای سرو نکنید زیرا طعم آن عوض می شود.

سود پرورش ماهی خاویار

علاوه بر هزینه های زیادی که در مورد پرورش ماهی خاویار می شود و تمام سختی ها و مشکلاتی که برای پرورش دهنده خاویار پیش می آید اما سود بسیار زیادی از این منبع گرانبها حاصل نمی شود ماهیان خاویار تا زمانی که به سن بهره داری از تخم برسند 10 سال زمان لازم دارند اما در عرض این دو سال شروع پرورش ماهی می تواند با فروش گوشت ماهی نر درآمدزایی کنید.

مصارف دیگر خاویار

مهم ترین و اصلی ترین کاربرد دیگر ماهیان خاویاری استفاده از گوشت آن می باشد که ارزش غذایی بالایی دارد و علاوه بر آن خاصیت درمانی فوق العاده برای پیشگیری از بیماری های گوناگون می باشد.

از پوست ماهی خاویار لباس شنا و از غضروف ماهی خاویار در مواد اولیه چسب صحافی و داروهای پزشکی بکار برده می شود پوست ماهی خاویار در صنعت چرم سازی کاربرد دارد از این چرم برای تولید لباس شنا، کیف، کفش، کمربند و سایر صنایع به صورتیکه این چرم از نظر رنگ و طرح و دوام زیادی برخوردار است و همتا ندارد.

هزینه استخر پرورش ماهی

در احداث استخرهای پرورش ماهی بسته به اندزه مزرعه تولید این هزینه قابل محاسبه می باشد.

انواع ماهی خاویار

ماهی هایی که از آنها خاویار بدست می آید شامل موارد زیر هستند :

فیل ماهی: 

فیل ماهی، بهترین ماهی آب های داخلی است که کیفیت ممتاز آن، رتبه اول را به خود اختصاص داده و نام دیگر آن بلوگا است؛ و نمونه هایی از آن با وزنی تا 1400 کیلوگرم و سنی بیش از 100 سال، از سوی صیادان، به تور انداخته شده است. اینگونه ماهی، هر 2 یا 3 سال یک بار، تخم ریزی می کند و بین 14 و 17 سالگی بالغ می شود و به نام بهترین خاویار، رتبه گرانترین ماهی و خاویار جهان را دارا است. از قامتی 1/5 متر تا ۴4 متر برخوردار است و تا امروز، رکورد صید آن در ایران، 620 کیلوگرم بوده است.

قره برون :

قره برون (تاس ماهی ایران، بینی سیاه)، هم اکنون، گونه ای مستقل به شمار می رود؛ چرا که قبلا، آن را زیرگونه‌ای از ماهی روس می دانستند و اکنون از رتبه دوم ارزش برخوردار است. هم اکنون برای تکثیر مصنوعی از گونه «روسی» پیشی گرفته و همچنین از آن بزرگتر است و دارای کیفیت خاویاری برتر نیز هست. از نظر ظاهری تا اندازه ای شبیه گونه روسی خودش است، با رنگی تیره تر و با رنگدانه های سفید رنگ که تا بینی او ادامه دارد و از نظر ظاهری از تاس ماهی روس جدایش می سازد. وزنش به 60 تا 130 کیلوگرم می رسد و درازای آن از 1 متر تا 2 متر؛ که در فاصله 12 تا 14 سالگی بالغ می شود.

تاس ماهی روس (چالباش) :

واژه «خاویار» واژه‌ای فارسی و دگردیس شده واژه خاگ‌آور (تخم‌آور) است. «تاس ماهی» در شمار گونه‌هایی است که در تمامی نقاط دریای خزر یافت می شود و تخم خاویار آن را مردم به گویش خود، «طلایی» می نامند؛ که از رتبه سوم ارزش برخوردار است و در فاصله 12 تا 16 سالگی به سن تخم دهی می رسد و بالغ می شود. از طول 1 تا 2 متر برخوردار است و از وزن 60 تا 100 کیلوگرم.

شیپ :

ماهی شیپ، معمولاً مهاجری است که برای تخم ریزی به سواحل ایران می آید و در رودخانه های آبریز دریای خزر تخم گذاری می کند. از عمری سی ساله برخوردار است، سبک وزن بوده و تعدادش بسیار اندک است و از نظر ارزش در رتبه چهارم قرار دارد و با طولی بیش از یک متر و وزنی سبک؛ که در فاصله 10 تا 14 سالگی بالغ می شود و به سن تخم دهی می رسد.

ماهی اوزون برون (دراکول) :

اوزن برون یا بینی سیاه، کوچکترین ماهی خاویار دریای خزر است که در ایران به اشتباه کلیه ماهیان خاویاری را به اسم آن می شناسند. اوزون برون از نظر کیفی در رتبه آخر قرار دارد؛ به دلیل آن که تخم اش ریزتر و ارزان قیمت تر است. این ماهی از نظر تکثیر مصنوعی با مشکلاتی روبرو است و تعداد آن هم در شرایط طبیعی، رو به کاهش است. اوزون برون در فاصله 8 تا 12 سالگی بالغ می شود. قامتی یک تا 1/5 متری دارد و وزنی سبک تر از سایر ماهیان خانواده خویش در دریای خزر.

بازار کار پرورش ماهی خاویار

معمولاً پرورش دهندگان ماهی بصورت جداگانه کار می کنند و اکثرا از درامد آن راضی هستند. آغاز بکار و طراحی یک مزرعه پرورش ماهی خاویار اصولی را می طلبد که رعایت آن ها منجر به دستیابی حداکثری تولید می شود؛ مواردی من جمله :

• جانمایی دقیق و صحیح محل احداث پروژه

• استفاده از طراحی استخرهای پرورش به شیوه مدار بسته

• استفاده از آب برگشتی تا حداکثر ممکن

• استفاده از حداقل مصرف انرژی

• طراحی طبق ماژول های مستقل(به سبب توانایی احداث چند مرحله ای، مدیریت آسانتر، عدم تسری بیماری احتمالی به تمام مزرعه و …)

• هوادهی پیش از وارد شدن آب به استخر

• جلوگیری از ریز شده ماده های جامد معلق در استخرها

• جداسازی آب غلیظ و رقیق در خروجی هر استخر

• استفاده از فیلتراسیون چند مرحله ای (هیدرولیکی – فیزیکی – بیولوژیکی – شیمیایی)

• نزدیكی مزرعه پرورش ماهی به بازارهای مصرف

• استفاده از آب چاه و دوری از آلودگی های و استرس های رودخانه ای

بیماری های ماهی های خاویاری:

بیماریهای باكتریایی

بیماریهای قارچی

بیماریهای ویروسی

بیماریهای انگلی

توصیه هایی در مورد جلوگیری ازبروز بیماری ها درماهیان:

طراحی و ساخت حوضچه ها و استخرهای پرورشی می بایسـت به گونه ای باشد که:

* امكان وارد شدن آب خروجی از یک استخر به استخرهای دیگر امکان پذیر نباشد تخلیه آب استخرها بصورت كامل انجام پذیرد دیواره و كف استخرهای بتنی به منظور جلوگیری از ایجاد جراحت های جلدی با پوشش های مناسب قابل شست و شو پوشانده شوند.

* بر روی حوضچه ها و استخرهای پرورشی سایبان مناسب طراحی گردد.

* نصب فیلترهای مناسب در محل ورود آب به مركز پرورش انجام گیرد.

* كنترل مستمر فاكتورهای فیزیكی و شیمیایی آب استخرها وحوضچه های پرورشی انجام شود.

* پایش كیفی ماهیان پرورشی در فاصله های زمانی مناسب انجام شود.

* نصب حوضچه های ضدعفونی در ورودی مركز پرورش، انبار و سالن غذاسازی اجباری است.